სინდისის ცნების განმარტებისათვის.I ნაწილი

Conscientia mille testes  (Quintilianus, Inst.orat.,7,3,4).

 სინდისი ათასი მოწმეა (კვინტ.,მჭევრ.სწავლ. 7,3,4).

ადრეულ ეპოქებში ადამიანებს ნაკლებად ჰქონდათ საშუალება, მონაწილეობა მიეღოთსაზოგადოებრივ პროცესებში. ყველაფერი იმართებოდა ზემოდან (ღმერთთასამყაროდან) და ღვთაებრივი წესრიგის გამოხატულებად ითვლებოდა.თანდათანობით სულ უფრო მეტ ადამიანს უჩნდებოდა მმართველობის პროცესში ჩართვის სურვილი. მალე ინდივიდუალიზაციის პროცესი ისეთ უკიდურესობამდე მივიდა, რომ გაჩნდა გარკვეული ხიფათები კაცობრიობის განვითარებაში. გაჩნდა ამ ხიფათების მარეგულირებელი სინდისის ცნებაც. ეს მოხდებოდა გაცილებით უფრო ადრე, ვიდრე სინდისის ცნება წერილობით (დოკუმენტურსა თუ მხატვრულ) ძეგლებში დაფიქსირდებოდა. მისი ჩამოყალიბება ხანგრძლივი პროცესი იქნებოდა, რადგან, სავარაუდოდ, თავდაპირველად, სინდისს, სირცხვილს, სამართლიანობას და კიდევ ბევრ მორალურ ცნებას ერთი სიტყვით გამოხატავდნენ, მაგრამ თავად ეს ერთი სიტყვა ხშირად იცვლებოდა. მაგალითად, სინდისის ცნების გაჩენამდე ძველი კულტურები სიტყვა „გულს“ იყენებდნენ იქ, სადაც სიტყვა „სინდისის“ ადგილი იყო – გული კაცს საყვედურობს და ბრალს დებს, მაგალითად, ეგვიპტურ ტექსტებში.

 ძველ აღთქმაში ხშირადაა საუბარი შინაგან გაორებაზე ადამიანის გულში, გულის წუხილსა და მღელვარებაზე. უფრო ადრეულ ქართულ თარგმანში გვხვდება გულის ქენჯნა , ხოლო შედარებით გვიანდელში – სინდისმა ჩაანაცვლა იგი. თუმცა ძველ აღთქმაში არც გულია ადამიანის მსაჯული და არც სინდისი; ეს ღმერთია, რომელიც ადამიანის გულს ესაუბრება. რა თქმა უნდა, უკვე უძველეს დროში იქნებოდა დანაშაულის, ცოდვის და სხვა ვნებების გამომხატველი სიტყვებიც, მაგრამ მათი არსი გარედან იყო განსაზღვრული და არა შიგნიდან. მაგალითად, ადამიანს აფრთხილებდნენ, იცავდნენ, სჯიდნენ ღმერთები. დანაშაულის ჩადენისას ღვთაებრივი არსებები იძიებდნენ მასზე შურს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ადამიანი მაშინ ჯერ კიდევ არ იყო შინაგანად თავისუფალი და მისი აზრით, ყველაფერი ზემოდან, ღმერთიდან მოდიოდა.

 გეომეტრიული რენესანსის ეპოქის ბერძენისათვის უცხო იყო პიროვნული სინდისის იმდაგვარი განცდა, როგორც ეს თანამედროვე ადამიანისთვისაა დამახასიათებელი. ის საზოგადოებრივი მორალით ხელმძღვანელობდა, რისი წარმოდგენაც თანამედროვე ადამიანისათვის საკმაოდ ძნელია.

 სინდისის ცნობიერება და სინდისის ცნება ისტორიულად გაჩნდა იქ და მაშინ, სადაც და როდესაც კაცობრიობის ცნობიერება ამისთვის მომწიფებული იყო. ეს ისტორიული მომენტი შემოგვინახა ბერძნულმა მწერლობამ (დაწვრ. იხ. მომდევნო თავებში).

 სინდისის რთულ ფენომენს სხვადასხვაგვარად ეძახიან და წარმოადგენენ. მას ავტორები მოიხსენიებენ ხან „ღვთაების ხმად ჩემში”, ხან „ღმერთის ინტერპრეტატორად”, ხან „შინაგანი მსაჯულად”, ან „უმაღლესი მსაჯულად”, ან კიდევ „ჩემში არსებულ ღვთიური ნების ორგანოდ”. საინტერესოა, რომ ყველა ამ დახასიათებაში კარგადაა მინიშნებული სინდისის ერთი არსებითი რამ – ის, როგორც წესი, ყოველთვის ჩემშია, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, სწორედ ის სჯის ჩემს საქციელს რაღაც ისეთი კრიტერიუმებით, რომლებიც აღარ არის მხოლოდ ჩემი. სინდისი ჩემი ზე-მეა, რომელიც ქცევის სწორ გზას მაჩვენებს, იწონებს, ან გმობს ჩემს საქციელს, ამ გმობისას კი სინდისის ქენჯნით მსჯის. სინდისი, ერთის მხრივ, შინაგანი სამსჯავროა, მეორეს მხრივ კი, ბიძგს აძლევს თვითშემეცნებას და ცოდვათა აღიარებას (ჰიბელი 1953:37).

 სიტყვა სინდისი, რაც უნდა გასაკვირი იყოს, არ გვხვდება პლატონთან, თუმცა მისი დიალოგების მთავარი ფიგურა ეპოქის „მოარულ სინდისად“ წოდებული სოკრატესი იყო ( შდრ. ვილემოვიც–მოლენდორფი 1948:77). ამ დროისთვის ბერძნულენაში აუცილებლად იქნებოდა მისი გამომხატველი რაიმე ტერმინი, რადგან მიღებული იყო ისეთი გამოთქმები, როგორიცაა: „მე ეს ვიცი ჩემთან “ ანუ „ მე ამას ვაცნობიერებ ჩემში“, რომელსაც ბერძნები მაშინ იყენებდნენ, როდესაც სურდათ გამოეხატათ, რომ კარგად აცნობიერებდნენ თავიანთ მნიშვნელობას, ან სისუსტეს,შეცდომას, ან სირცხვილს და ა. შ. ( იქვე, 124). სოკრატესის დაიმონიონი ძალიან ჰგავს სინდისის ხმას, მაგრამ არ უნდა იყოს მთლად მისი იდენტური. ამაზე მიუთითებს სიტყვის ეტიმოლოგიაც, რომელიც დაკავშირებული უნდა იყოს სიტყვასთან ევდემონია (ბერძნ. ნეტარება, ბედნიერება). მისი გამაფრთხილებელი ხმა ესმის სოკრატესს მხოლოდ მაშინ, როდესაც მან, შესაძლოა, დაკარგოს ეს ევდემონია. ამასთან, დაიმონიონი გმირს ეუბნება არა იმას, რა უნდა გააკეთოს, არამედ იმას, რა არ უნდა გააკეთოს.

 სიტყვას synesis არისტოტელე იყენებს „ნიკომაქეს ეთიკაში“ დიანოეტიკური სათნოებების დახასიათებისას და მას ათავსებს სიბრძნესა (Sophia) და განსჯას (phronesis) შორის. synesis მხოლოდ სჯის, მაშინ როდესაც phronesis გვიბრძანებს, თუ რა უნდა გავაკეთოთ და რა – არა (არისტ. ნიკომ. ეთიკ., 6,1143a). საინტერესოა, რომ არისტოტელე “ნიკომაქეს ეთიკაში” ასევე იყენებს სიტყვას სინანული (VII,1150a 22, 1150b 49), რომელიც სინდისის ქენჯნის აუცილებელი თანმხლები განცდაა.

სიტყვა syneidesis გამოიყენეს ასევე დემოსთენემ, მენანდრემ, მოგვიანებით ფილონ ალექსანდრიელმა, აპოლონიუს ტიანელმა და ის ამავე ფორმით გვხვდება პავლეს ეპისტოლეებშიც. აღსანიშნავია, რომ სიტყვა synesis-syneidesis იონიური წარმოშობისაა. ეს არც არის გასაკვირი, ვინაიდან სწორედ იონიელთა ტომმა მისცა დასაბამი ანტიკურ დრამას და ფილოსოფიას – დასავლური კულტურის და ცნობიერების ამ ორ უმნიშვნელოვანეს წყაროსა და საფუძველს. როგორც გვიანმა ელინისტურმა სიტყვამ, მან რომაულ სამყაროშიც შეაღწია და გადაიქცა ლათინურconscientia–დ. იგი ამ ფორმით გვხვდება ციცერონთან, სალუსტიუსთან, სენეკასთან და ვერგილიუსთან. ლათინურიდანი conscientia მოგვიანებით გადავიდა სხვა ევროპულ ენებში. ბერძნული თავსართი συν (ლათ. con ) ნიშნავს „ვინმესთან, რამესთან ერთად“.სიტყვაში conscientia ეს თავსართი მიანიშნებს მაღალ არსებაზე ადამიანში, რომელმაც „მასთან ერთად იცის“.

 არც ძველ ებრაულს და არც არამეულს არ ჰქონდათ სინდისის აღმნიშვნელი სიტყვა. ფრიდრიხ ცუკერის მიხედვით, „როგორც ელინისტური ცნება – არა მარტო როგორც ელინისტური სიტყვა – შედის syneidesis გვიან ელინისტური ეპოქის ებრაულ და ახალი აღთქმის რელიგიებში“ (ცუკერი1928). სეპტუაგინტა მას ძალზე იშვიათად იყენებს, ახალ აღთქმაში მას არ იცნობენ არც სახარებები და არც აპოკალიფსი;მოციქულთა საქმეში და არა პავლესეულ ეპისტოლეებში ის უფრო მოარული ელინისტური ფორმით გამოიყენება, მაშინ როდესაც პავლე syneidesis –ს რელიგიურ სიღრმეს ანიჭებს, თუმცა მას არ განიხილავს მხოლოდ ქრისტიანთა კუთვნილებად“ (ცუკერი 1928:9–17). ასე რომ, ახალი აღთქმის ავტორებიდან უპირველესად პავლე იყენებს სიტყვას „სინდისი“.

 ფრიდრიხ ჰიბელის აზრით, ეს განპირობებული უნდა ყოფილიყო იმით, რომ პავლეს ელინისტური განათლება ჰქონდა მიღებული და მან ეს ცნება მაშინ საყოველთაოდ გავრცელებული გვიან ელინისტური ბერძნული ენიდან (კოინე) და ბერძნული ლიტერატურიდან აიღო, თუმცა, მისივე აზრით, ამ ფაქტს უფრო ღრმა, შინაგანი მიზეზიც უნდა ჰქონოდა, რაზეც ქვემოთ გვექნება საუბარი. ციცერონი სინდისს (conscientia) ფურიებთან (ანუ ერინიებთან) აიგივებდა (კანონების შესახებ). გვიანდელ ანტიკურობაში სინდისი ესმოდათ, როგორც ღმერთის ხმა ადამიანში, ან როგორც ღმერთის ინტერპრეტატორი და მას, ძირითადად, საბრალდებო ფუნქციას მიაწერდნენ (ჰონეკერი2002:129).

 გვიანდელ სტოაში სინდისი გაგებული იყო, როგორც ერთგვარი გუშაგი ადამიანში, რომელიც მას ზნეობრივი და ინტელექტუალური საქმეებისკენ უბიძგებს. ის იყო ღმერთი ადამიანში. სენეკა 28–ე წერილში ლუცილიუსისადმი ასე მიანიშნებს სინდისზე: „ რამდენადაც შეძლებ, დაუსაბუთე საკუთარ თავს, დაკითხე ის, ჯერ გახდი ბრალმდებელი, შემდეგ მსაჯული, ბოლოს კი დამცველი. ზოგჯერ შეაწუხე საკუთარი თავი“. 41–ე წერილშიც სინდისია ნაგულისხმევი: „ არც ხელების ცად აპყრობაა საჭირო და არც ტაძრის გუშაგისთვის ხვეწნა, რომ მიგვიშვას ღმერთებთან სასაუბროდ, რათა მათ უკეთ მოგვისმინონ. ღმერთი შენს ახლოსაა, ის შენთანაა, ის შენშია. ასე გეტყვი ლუცილიუს: წმინდა სული მკვიდრობს ჩვენში (sacer intra nos spiritus sedet), ჩვენს კეთილ და ბოროტ საქმეთა დამკვირვებელი და გუშაგი. პავლეს მსგავსად, სენეკაც განასხვავებს წმინდა, კეთილ სინდისსა და არაწმინდა, ბოროტ სინდისს (სენეკ.წერ.ლუც.43.5).

 ეპიქტეტოსი, როგორც მას ნიცშე უწოდებს, „ანტიკური ზნეობის ერთ–ერთი უდიდესი საოცრება“, შემდეგნაირად აღწერს სინდისს: „ ზევსმა ყოველ ადამიანს მიუჩინა გუშაგი (έπίτροπον), კერძოდ, მფარველი სული (δαίμονα ) და მას დააკისრა თვალმოუხუჭავად დააკვირდეს ადამიანს და არ მოატყუებინოს თავი ... ასე რომ, კარიც რომ დაახშოთ და შიგნითაც ჩააბნელოთ, ნუ იფიქრებთ და იტყვით, რომ მარტონი ხართ. თქვენ მარტონი არ ხართ, არამედ ღმერთია შიგნით და თქვენი მფარველი სული“ (ეპიქტ.დის.,I,14).

ფილონ ალექსანდრიელი (ძვ.წ.13–ახ.წ.54), ებრაული ელინიზმის თვალსაჩინო წარმომადგენელი, იყო პირველი ფილოსოფოსი, ვინც გააერთიანა სინდისის ძველი აღთქმისეული და ელინისტური გაგება. მისთვის სინდისი, ერთი მხრივ, შინაგანი სამსჯავროა (როგორც მოგვიანებით კანტისთვის), მეორე მხრივ კი, იგი ბიძგს აძლევს თვითშემეცნებას და ცოდვათა აღიარებას. ფილონისთვის სინდისის ამოცანა ღმერთის ინტერპრეტირება და ადამიანის გაფრთხილებაა ( ფილ.ალექს. დეკ.86–87; ასევე შდრ. ჰონეკერი2002:129).

 სიტყვა სინდისი ახალ აღთქმაში დაახლოებით 31–ჯერაა ნახსენები (სხვადასხვა ბერძნულ ხელნაწერებში). ის ყველაზე ხშირად პავლეს ეპისტოლეებში გვხვდება. პეტრეს პირველ ეპისტოლეში სიტყვა სინდისი სამჯერაა ნახსენები (2,19; 3,16 და 21). მოციქულთა საქმეში, რომელიც პავლეს მოწაფის – ლუკა მახარებლის დაწერილია, სინდისი ორჯერ გვხვდება და ორივეჯერ თავად პავლეს პირითაა თქმული (საქმე მოციქულთა 23, 1 და 24, 16). ჰიბელის აზრით, პეტრე მოციქულის მიერ სიტყვა სინდისის ხსენება პავლესთან მისი თანამშრომლობის ანარეკლი უნდა იყოს. ამას გარდა, იოანეს სახარების ზოგიერთ ბერძნულ ხელნაწერში ერთ ადგილასაა ეს სიტყვა ნახსენები(8,9).

 პავლე სინდისს (συνείδησις) ახსენებს შემდეგ ეპისტოლეებში: რომაელთა – ძმაო, მთელი ძალ–ღონით ეცადე, წმინდად დაიცვა სინდისი აზრითაც, სიტყვითაც და საქმითაც, დაე, მუდამ უმწიკვლო იყოს იგი და არასოდეს გამხელდეს და გქეჯნიდეს. თუ ასე მოიქცევი, სინდისი, როგორც შინაგან, ასევე გარეგნულ ქმედებებში გაძლიერდება, ყველაფრის ბატონ–პატრონად იქცევა და შენს ცხოვრებას კეთილად წარმართავს. სუფთა სინდისი კი შენს ცხოვრებასაც უმწიკვლობას შესძენს. სინდისი ადამიანებში ღვთის მიერ აღბეჭდილი კანონია, მათი გზის ჯეროვნად წარსამართად და მანათობლად (რომ. 2.15). სინდისი უმწიკვლოდ დაიცავი ოთხი მიმართულებით: ღმერთთან, საკუთარ თავთან, მოყვასთან და შენს ხელთ არსებულ ნებისმიერ საგანთან ურთიერთობაში. შენ ეს ყველაფერი ხელგეწიფება. შეგახსენებ უმთავრესს: ღმერთთან ურთიერთობისას გახსოვდეს ღმერთი და მისი თანდასწრებით იარებოდე. გაიცნობიერე, რომ ღვთის ძალი გიცავს, გატარებს და იმ დასასრულისკენ მიჰყავხარ, რისთვისაც ყოფიერება მოგანიჭა. თავი და ყოველივე საკუთარი ღვთისმსახურებას და მისი სახელის დიდებას მიუძღვენი. მასში იცხოვრე, მას მიენდე და მიანდე შენი ხვედრი - დროებითიც და მარადიულიც.

 საკუთარ თავთან ურთიერთობისას - სამართლიანი იყავი და შენი ბუნების ყოველ ნაწილს კუთვნილი მიაგე. სულმა, რომელიც ზეციურ და მარადიულ ღმერთს ეძიებს, დაე, იმეფოს სამშვინველსა და სხეულზე, რომელთა დანიშნულებაც დროებითი ცხოვრების უზრუნველყოფაა. საშვინველი სულის შეგონებებსა და გონებას დაემორჩილოს; თაყვანი სცეს ღვთაებრივ ჭეშმარიტებას და მისით გაინათოს თავისი სამყარო - ნება ღვთის მცნებებს დაუქვემდებაროს და საკუთარი ვნებებისკენ გადახრის უფლება არ მისცეს; გული განსწავლოს, რათა მან მხოლოდ ღვთაებრივი საგნები დაიგემოვნოს, ისინი აღიბეჭდოს და მათს გამოხატვას ემსახუროს. ასე წარმართოს ყოფითი და საზოგადოებრივი საქმეები. სხეულსაც საჭიროებისამებრ მიაგე და ზომიერების დაცვა მკაცრად აიძულე. გახსოვდეს, ხორცისთვის ზრუნვას ნუ აქცევ ავხორცობად.თუ ასე მოიქცევი, საკუთარ თავს კეთილად მართავ და მისი ჭეშმარიტი სათნომყოფელი იქნები(რომ. 13,14); მოყვასთან ურთიერთობისას - ყველა ღვთის ხატებად მიიღე, სიკეთე უსურვე და შეძლებისამებრ კეთილი უყავი. ყველას წინაშე დამდაბლდი, მხიარულთან იმხიარულე და მწუხარესთან დამწუხრდი. ნურავის განიკითხავ და დაამცირებ, ნურც ფიქრით, ნურც გრძნობით. ვინც რჩევას და დამოძღვრას გთხოვს, ნუ დაუფარავ ჭეშმარიტებას, რაც იცი, მაგრამ ძალად მასწავლებელი ნუ იქნები. ყველასთან სიმშვიდე და თანხმობა დაიცავი. მზად იყავი, ნებისმიერი მსხვერპლის გასაღებად და ყოველნაირად ერიდე ვინმეს ცდუნებას. ებრაელთა – საგნების მიმართ - პატივით მოეპყარი ყველაფერს, როგორც ღვთის შექმნილს, რომელთაც უფალი გაძლევს. გაუფრთხილდი და ღვთის სადიდებლად გამოიყენე, დაკმაყოფილდი მათით და ჰმადლობდე უზენაესს. ნურაფერს მიეჯაჭვები, ყველაფერი მიიღე, როგორც გარეგნული ხერხი და საშუალება, რათა თავისუფლად განაგო ისინი და კეთილი წამოწყებისას არ დაბრკოლდე. ნუ განისვენებ მათით. საკუთარი ნივთებით თავს ნუ მოიწონებ, სხვისა კი ნუ შეგშურდება. ნუ იძუნწებ და მფლანგველი ნუ იქნები. ამ ყველაფრის შესრულება თითქმის ყოველ ნაბიჯზე უწევს ნებისმიერს, ოღონდ სხვადასხვაგვარად. თუ სიკეთით იცხოვრებ, წმიდა პავლე მოციქულივით სინდისიც წრფელი გექნება (ებრ.13,18). ამის შესახებ კიდევ რამდენიმე რჩევას მოგცემ. რაც შეიძლება მკაცრად გაარჩიე საკუთარი საქმეები. ჩაუღრმავდი მათ მიმდინარეობას და შემდეგ შეუბრალებლად განსაჯე საკუთარი თავი. რაც უფრო ღრმად ჩაწვდები შენში არსებულს, შენიდან მომდინარეს, მოიკვეთ არასწორს და სიმართლეში განმტკიც-დები, მით უფრო სწრაფად განიწმინდება სინდისი. ჭა რაც ღრმაა, მით წმინდა წყალი დგას მასში. როდესაც სინდისი ჭეშმარიტსა და მცდარს შეიცნობს, მოინდომებს, მუდმივად პირველის თანახმად იმოქმედო, მეორეს შემთხვევაში კი დაგქეჯნის და გაგასამართლებს. მაგრამ ვიდრე ასეთი უნარის მფლობელი გახდება, ანუ ვიდრე მოიხვეჭს ჩვევას, რათა კეთილისა და ბოროტის გარჩევა შესძლოს და ამით საკუთარ თვალთახედვას შეიძენს, მანამდე სინდისი სხვა სულიერ ძალებზე, განსაკუთრებით კი, განსჯაზეა დამოკიდებული. განსჯა კი, ვიდრე გული ვნებებისგან განიწმინდება, ხშირად მოისყიდება ხოლმე ამ უკანასკნელთა მიერ და უამრავი ბოდიშით ცდილობს ფონს გასვლას. ეს სინდისს აბნელებს და აბნევს, რის შედეგადაც ის ხანდახან შავს თეთრად მიიჩნევს. ამიტომ ვიდრე ჯერ ისევ ვნებებს ებრძვი, საკუთარი თავის გამოძიებისას შენი საქმენი ღვთის სიტყვის წინაშე განიხილე და მათი ხარისხისა და ღირსების დასადგენად მისით იხელმძღვანელე. ამასთანა-ვე ნუ დაიზარებ, ნურც დაირცხვენ და სულიერ მოძღვარს მიმართე (ებრ.5,14). სათნო ცხოვრებისა და ცხონების მოშურნენი ასედაც იქცევიან. ყოველნაირად ცდილობენ, არ შესცოდონ და სინდისი არ დაიმძიმონ. მიუხედავად ამისა, ხანდახან მაინც შემოგვეპარება არასწორი ფიქრი, გრძნობა, სიტყვა თუ ქმედება და შესამჩნევად თუ შეუმჩნევლად აბინძურებს სინდისს. ისე რომ, დღის ბოლოს სინდისი შარაზე მიმავალ მგზავრს ემსგავსება, მტვრით რომ ევსება თვალები, ცხვირი, პირი, თმა და მთელი სახე მტვრით ეფარება. ამიტომ ცხონების მოსურნემ საღამოს საკუთარი სინდისი უნდა გამოიძიოს და გაარკვიოს, შესცოდა თუ არა აზრით, სიტყვით ან საქმით და, მონანიებით განიწმინდოს. ანუ ისევე მოიქცეს, როგორც მტვრიანი მოგზაური, რომელიც იბანს. მოშურნე კი სინანულით, გულშემუსვრილებითა და ცრემლებით განიწმინდება.

 ყველაფერი უნდა გამოვიძიოთ: კეთილიც და ბოროტიც, მართალიც და ტყუილიც. დაუკვირდი მას, რაც არსით ჭეშმარიტია, რამდენად ჭეშმარიტია განზრახვისა და გულისწადილის მიხედვით, სწორია თუ არა აღსრულებისას. კარგად განიხილე, თავის გამოსაჩენად, კაცთმოთნეობის, ან თავისმოყვარების გამო ხომ არ ჩაგიდენია. იყო კი ამის საჭიროება, ან ხომ არ იოცნებე და იტრაბახე, ღვთისთვის დიდების აღვლენა კი დაგავიწყდა. მართალი საქმე ჭეშარიტად მართალია, თუ ის ღვთის ნებისადმი მორჩილებით და უფლის სადიდებლად კეთდება - სრულითავგანწირვითა და თავდავიწყებით. როდესაც არასწორ რაიმეს აღმოაჩენ, ამის გამომწვევი შინაგანი თუ გარეგანი მიზეზები განიხილე. გაიაზრე, როგორ სჯობდა მოქცეულიყავი, რათა არ შეგეცოდა და რატომ არ მოიქეცი ასე. შემდეგ კი საკუთარი თავის გარდა სხვა არავინ და არაფერი განსაჯო. გონივრულად განსაზღვრე, როგორ უნდა მოიქცე მომავალში, რათა ასეთ, ან მსგავს ვითარებაში აღარ შესცოდო. საკუთარ თავს დაუკანონე ეს და თვითშეღავათისა და კაცთმოთნეობის გარეშე იმოქმედე, რომ შენი გულის წიაღი უწმინდურებით არ გაანოყიერო.

 კორინთელთა – როდესაც გამოძიებას დაასრულებ, მადლობა შესწირე ღმერთს წესიერი საქმისთვის და ნურაფერს მიითვისებ. ჭეშმარიტად ღმერთია, რომელიც შეიქმს თქვენში ნდომასაც და ქმედებასაც (კორ. 2,13). მის გარეშე არ შეგვიძლია სიკეთის ქმნა. უფლისადმი მადლობის აღვლენის შემდეგ დაივიწყე, რაც გაგიკეთებია, რათა წმიდა პავლე მოციქულის მსგავსად, დიდი გულმოდგინებით ვესწრაფოდეთ წინას ყოველივე უკეთური მოინანიე ღვთის წინაშე, შეაჩვენე საკუთარი თავი, რომ შენს ტრაპეზზე არასოდეს სწირავ უფალს წმინდა პურს, რომ ყველაფერი ნაგვიანი და ბზიანია. მტკიცედ გადაწყვიტე საკუთარი თავისთვის თვალყურის დევნება მეორე დღეს, რათა რაიმე უკეთური არ შემოგეპაროს, არა მარტო საქმითა და სიტყვით, ფიქრითა და გრძნობითაც.

 ვინც ყოველივეს ყურად იღებს, ანუ გამოიძიებს სინდისს და თავის ქმედებებს, ამას მთელი დღის განმავლობაში აკეთებს. ასე რომ, საღამოს სინდისის გამოძიება მხოლოდ დღისით მოქმედებულის განმეორებით შესწორება და შევსებაა. ასეთი ქმედება საუკეთესო და ბუნებრივია, სინდისისგან უკეთურებას ვერ დაფარავ, თუ რაიმე უჯეროს შეამჩნევს, მაშინვე შეშფოთდება, განა ბუნებრივი არ იქნება, თუ თვითგანსჯით, გულშემუსვრილებითა და გამოსწორების გადაწყვეტილებით მაშინვე დავამშვიდებთ სინდისს. რატომ გადავდოთ ეს საღამომდე? (კორ. 3,13).

 არის კიდევ ადგილები, სადაც ეპისტოლეებში syneidesis-ის მონათესავე სიტყვები გამოიყენება. თუმცა, არის თუ არა ბოლო ოთხი ეპისტოლეს(განსაკუთრებით ებრაელთა ეპისტოლეს) ავტორი თავად პავლე მოციქული, პროტესტანტულ თეოლოგიაში სადავოდ ითვლება, მაგრამ ამას ჩვენი ნაშრომისათვის არსებითი მნიშვნელობა არცა აქვს. ყველა შემთხვევაში ნათელია, რომ ახალ აღთქმაში სწორედ პავლე მოციქულია სინდისის მაცნე. აღსანიშნავია, რომ თავად იესო ქრისტე ამ სიტყვას არც ერთხელ არ ახსენებს სახარებებში.

 სინდისის პავლესეული ცნების გაგებისთვის საკვანძოა რომაელთა ეპისტოლეს მე–2, 14–16, სადაც პავლე სინდისს ახსენებს იქ, სადაც მას სურს მიუთითოს იმაზე, რომ ადამიანმა საკუთარ თავში უნდა ჰპოვოს ქრისტე. აქვე ის ერთმანეთს ადარებს დასავლელ (ბერძენ და რომაელ) და აღმოსავლელ (ებრაელ) ადამიანებს: „ ვინაიდან, როცა წარმართნი, რომელთაც რჯული არ გააჩნიათ, ბუნებით რჯულისმიერს აკეთებენ, თუმცა რჯული არა აქვთ, თავიანთი თავის რჯული არიან. ისინი აჩვენებენ, რომ რჯულის საქმე გულებში უწერიათ, რასაც მოწმობს მათი სინდისი და აზრები, ხან ბრალს რომ სდებენ ერთიმეორეს და ხან ამართლებენ – იმ დღეს, როცა ჩემი სახარების მიხედვით ღმერთი განიკითხავს ადამიანთა დაფარულ ფიქრებს იესო ქრისტეთი (ახალი აღთქმა და ფსალმუნები: 330). აქ პავლე ერთმანეთისგან განასხვავებს კანონს, რომელიც ებრაელებს ჰქონდათ და სინდისს, რომელსაც წარმართებს მიაწერს და ამბობს, რომ ისინი თავადვე არიან საკუთარი თავის კანონი და სინდისი.

 პავლე სინდისის სხვადასხვა ასპექტებს უსვამს ხაზს. ის ლაპარაკობს, სუფთა, სრულყოფილ, სუსტ, ბოროტ და ა.შ. სინდისზე, ტიმოთეს მიმართ პირველ ეპისტოლეში (1,5) კი პავლე „კეთილ სინდისზე“ საუბრობს და აღნიშნავს: „ხოლო მცნების მიზანია წმიდა გულით, კეთილი სინდისითა და უპირფერო რწმენით სიყვარული.“ პავლესთვის სინდისი თვითცნობიერების გამოხატულებაა ადამიანის სამშვინველში და ის, მისივე სიტყვებით, იმდროინდელ დასავლეთში – ბერძნებსა და რომაელებში – ჩაისახა, რომელთა შორისაც ქადაგებდა უპირატესად პავლე ქრისტიანობას. თუ აღმოსავლეთში ქრისტესეული ჭეშმარიტებანი ღვთაებრივი გამოცხადების სახით იყო გარედან მიღებული, დასავლეთში ისინი განიცდებოდა ადამიანის სამშვინველში, მის ცნობიერებაში. ჰიბელის აზრით, პავლეს განსხვავება სხვა მოციქულებისა და მახარებლებისგან ის იყო, რომ ამ უკანასკნელთ უფრო აღმოსავლურად ესმოდათ ქრისტიანობა, მაშინ როდესაც პავლე მას დასავლურად განიცდიდა და შიგნით ეძებდა (დაწვრ.იხ.ჰიბელი 1953:240). მისი აზრით, ამიტომაც ახსენებს თითქმის მხოლოდ პავლე და თან ასე ხშირად სიტყვა სინდისს თავის ეპისტოლეებში. პავლეს – წარმართთა მოციქულის (იქვე,22) გაგებით, სინდისის გამოღვიძება იყო დასავლეთში ის საფუძველი, რაც ადამიანებს ქრისტიანობის მისაღებად ამწიფებდა.

რაც შეეხება საკუთრივ ძველ აღთქმას, იგი არ იცნობს სიტყვა სინდისს, თუმცა ის უხვად გვაძლევს შინაგანი ბრძოლისა და მაღალი ზნეობის მაგალითებს. აქ ადამიანის ქცევას ჯერ კიდევ გარეგანი კანონი არეგულირებს. ის მიუთითებს ადამიანს ნაკლოვანებებზე და არასწორ, ღმერთისთვის მიუღებელ საქციელზე. ასეთია, განსაკუთრებით, მოსეს კანონი, რომელიც ათი მცნების გარდა, მოიცავდა დაწვრილებით ნუსხას წესებისა, რომლებიც საზოგადოებრივი და პირადი ცხოვრების უკლებლივ ყველა სფეროს ეხებოდა.

 ნეტარი ავგუსტინე სინდისს განიხილავდა როგორც ადგილს, სადაც ადამიანი ღმერთს ხვდება და მის ხმას ისმენს. იგი ამბობდა: ვინც სინდისს ყურადღებით დააკვირდება, იქ ღმერთს იხილავს.

 ქრისტიანობის დასაწყისსი შემოდის Synderesis ან Synteresis–ის (ბერძნ. „თავისთავში შენახვა“) ცნება (იხ. ნიუ პაული 1998). მას იყენებს ორიგენე, შემდეგ კი წმინდა იერონიმე.

 კანტი, რომელსაც იმდენი აქვს ნაფიქრი და დაწერილი ზნეობასა და სინდისზე, რომ მას ძნელად თუ შეედრება ამ მხრივ სხვა რომელიმე მოაზროვნე, ფილოსოფოსისთვის დამახასიათებელი გაოცებით წერს ცნობილ სიტყვებს „ორი რამ ავსებს სულს (მით უფრო ცინცხალი და მზარდი განცვიფრებით და მოწიწებით, რაც უფრო ხშირად და ხანგრძლივად არის ფიქრი მათკენ მიპყრობილი) – ვარსკვლავიერი ცა ჩემს ზემოთ და მორალური კანონი ჩემში“(კანტი 1870: 101).

 მოგვიანებით, როცა სინდისის გაგება სუბიექტური გახდება, ზოგიერთი მოაზროვნე ვერ მიიღებს მორალური კანონების ამ სიტყვებში ნაგულისხმევ მარადიულობას და მათ ხსენებას საბუნებისმეტყველო კანონების გვერდით.  კანტისთვის და გერმანული იდეალიზმის სხვა წარმომადგენლებისთვის სინდისის ობიექტურობა და მისი ადამიანის უშინაგნეს არსებასთან ერთობა არ წარმოადგენს წინააღმდეგობას.

 ფიხტე აგრძელებს და ავითარებს კანტის მიერ აღებულ გეზს. მისთვის სინდისი არის „მისანი მარადიული სამყაროდან, რომელიც მე მაუწყებს, თუ ჩემი მხრივ როგორ უნდა დავემორჩილო სულიერი სამყაროს წესრიგს, ან უსასრულო ნებას, რომელიც თავადაა ამ სულიერი სამყაროს წესრიგი“. სინდისის ხმა მისი წინამძღოლია ცხოვრებაში: „ჩემი სინდისის ხმა მე მიბრძანებს ყოფიერების ყოველ განსაკუთრებულ ვითარებაში, თუ რა უნდა გავაკეთო სწორედ ამ ვითარებაში და რას უნდა ვერიდო. ის მე თან დამყვება, თუ კარგად მივაყურადებ, ჩემი ცხოვრების ყველა ვითარებაში, არასოდეს ავიწყდება თავისი ჯილდო, როდესაც რაიმე მაქვს გასაკეთებელი. ის უშუალოდ მარწმუნებს და უცილობლად იმკის ჩემს აღფრთოვანებას: მე არ ძალმიძს მასთან კამათი. მისი მიყურადება, მისთვის პატიოსნად და მიუკერძოებლად, შიშის და ტვინის ჭყლეტის გარეშე დაჯერება, ესაა ჩემი ერთადერთი დანიშნულება, ესაა ჩემი არსებობის მთელი მიზანი“ (ფიხტე 1976: 90).

 ფიხტესთან სინდისი კიდევ უფრო მაღალ რანგშია აყვანილი, ვიდრე კანტთან – ის მისთვის ჭეშმარიტების წყაროცაა: „მხოლოდ სინდისის ამ მითითებათა წყალობით იძენენ ჭეშმარიტებას და რეალობას ჩემი წარმოდგენები. მე არ ძალმიძს ყურად არ ვიღო ისინი და არ დავემორჩილო მათ ისე, რომ უარი არ ვთქვა ჩემს დანიშნულებაზე“ (იქვე,91).

 აბსოლუტური მნიშვნელობა, რომელსაც ფიხტე სინდისს ანიჭებს, კიდევ უფრო მკაფიოდ ჩანს შემდეგ გამონათქვამში: „სინდისი არასოდეს ცდება და მას არც ძალუძს შეცდეს; ვინაიდან ის არის ჩვენი პირველქმნილი წმინდა მეს უშუალო ცნობიერება, რომელსაც სხვა ცნობიერება ვერ გასცდება; რომელიც ვერ შემოწმდება და ვერ გამართლდება სხვა რომელიმე ცნობიერებით; რომელიც თავადაა ყველა მრწამსის მსაჯული, მაგრამ თავს ზემოთ არანაირ უმაღლეს მსაჯულს არ ცნობს ... ის წყვეტს ბოლო ინსტანციაში და უაპელაციოა. მოინდომო გასცდე მის ფარგლებს, ნიშნავს მოინდომო გახვიდე საკუთარი თავიდან, მოსწყდე საკუთარ თავს“ (ფიხტე 1978: 226).

 ჰეგელი სინდისს მსოფლიო–ისტორიული ასპექტით განიხილავს, როგორც თანამედროვე თვითცნობიერი სამყაროსთვის დამახასიათებელ თვალსაზრისს, რომელიც ადრეულ ეპოქებს არ გააჩნდათ. მისთვის სინდისი არის უდიდესი შინაგანი სიმარტოვე, საკუთარ თავთან ყოფნა, სადაც ქრება ყოველივე გარეგნული და ყოველგვარი შეზღუდულობა; ეს არის სრული განმარტოება საკუთარ თავში. ადამიანი სინდისით უკვე არ არის შებოჭილი განსაკუთრებული მიზნებით და ამდენად, ადამიანის სინდისი მაღალი თვალსაზრისია თანამედროვე სამყაროსი, რომელმაც პირველად მიაღწია ამ ცნობიერებას, საკუთარ თავში ამ ჩაღრმავებას. წინამორბედ გრძნობად ეპოქებს საქმე ჰქონდათ გარეგნულთან და მოცემულთან, იქნებოდა ეს რელიგია თუ სამართალი. სინდისი კი შეიცნობს საკუთარ თავს, როგორც აზროვნებას და იმას, რომ ეს ჩემი აზროვნება ერთადერთი აუცილებლობაა ჩემთვის“ (ჰეგელი 1990:178).

 ჰეგელისთვის ყოველგვარი სინდისი ვერ გამოდგება ეთიკის საფუძვლად. ის ერთმანეთისგან განასხვავებს სუბიექტურ, ე. წ. ფორმალურ სინდისს, რომელიც მოკლებულია მისთვის აუცილებელ ობიექტურ შინაარსს და რომელიც არ არის შეუცდომელი და ჭეშმარიტ სინდისს, რომელსაც ის განსაზღვრავს, როგორც განწყობილებას – ინებო ის, რაც თავისთავად და თავისთვის სიკეთეა; ამიტომ ის ეფუძნება ურყევ პრინციპებს, რასაც მისთვის წარმოადგენს ობიექტური განსაზღვრებანი და მოვალეობანი (იქვე, 137)“.

 ჭეშმარიტი სინდისის შინაარსი განსაზღვრულია ჭეშმარიტი სიკეთის კანონით. ყველაზე მეტად ჭეშმარიტი სიკეთე, ჰეგელის აზრით, სახელმწიფოს ზნეობრივ მოთხოვნებშია საძიებელი. სინდისი ჰეგელისთვის ყოველ კანონზე და მოვალეობაზე მაღლა დგას.

 ჰეგელისთვის სინდისის თავისუფლება ხელშეუხებელია: „სინდისი, როგორც... ერთობა სუბიექტური ცოდნისა და იმის, რაც თავისთავად და თავისთვის არსებობს, არის წმიდათაწმიდა, რისი ხელყოფაც მკრეხელობაა“ (იქვე,179). 

შელინგისთვისაც სინდისს რელიგიური განზომილება ჰქონდა. უფრო მეტიც, ის მას ღმერთთან დამაკავშირებელ უნარად მიიჩნევდა ადამიანში. ამაზე მიანიშნებს მისი სიტყვები: „სინდისი ერთადერთი ღია წერტილია ცისთვის ჩვენში“.

სინდისის ცნების განმარტებისათვის. Iთავი.


 შორენა ბარბაქაძე 
სინდისის ფენომენი ძველბერძნულ ლიტერატურაში